Γεωλογικά φαινόμενα στον Δήμο Σάμης

Στα πλαίσια του Σχεδίου Δράσης της περιβαλλοντικής Μ.Κ.Ο. «Αρχιπέλαγος περιβάλλον και ανάπτυξη» με τίτλο «Προστασία του φυσικού πλούτου του Δήμου Σάμης μέσω ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης» δημιουργήθηκε το 2008 πληροφοριακό υλικό με έμφαση σε λεπτομέρειες άγνωστες στο ευρύ κοινό. Εδώ παρουσιάζουμε τα γεωλογικά φαινόμενα της περιοχής και τη χλωρίδα και πανίδα τους από τη δουλειά αυτή, εμπλουτισμένα με αρκετές νέες λεπτομέρειες, καθώς και αδημοσίευτο φωτογραφικό υλικό της Χαρίκλειας Ψιλοπούλου - Καβαλλιεράτου.

Το ανωτέρω Σχέδιο Δράσης εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ» του Υπουργείου Απασχόλησης & Κοινωνικής Προστασίας, Μέτρο 6 «Δράσεις ενίσχυσης της απασχόλησης ανέργων με την ενεργό συμμετοχή των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων» και χρηματοδοτήθηκε κατά 80% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και κατά 20% από Εθνικούς Πόρους. Λεπτομέρειες μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να βρουν στην ιστοσελίδα μας (www.archipelagos-greece.org) ή στην ιστοσελίδα του Δήμου Σάμης (www.sami.gr).
Σήμερα ξέρουμε πλέον ότι οι τεκτονικές πλάκες του στερεού φλοιού της γης συγκρούονται μεταξύ τους καθώς «πλέουν» αργά στο παχύρρευστο λιωμένο υλικό των κατώτερων στρωμάτων. Έτσι, η αφρικανική πλάκα κινείται αργά προς την Ευρώπη και βυθίζεται κάτω από την ευρωπαϊκή πλάκα. Καθώς βυθίζεται, ανυψώνει τμήματα της Ευρώπης, όπως π.χ. τις ’λπεις, την οροσειρά των Δαλματικών ’λπεων και της Πίνδου που αποτελούν στην ουσία συνέχεια των ’λπεων, καθώς και τον Αίνο στην Κεφαλονιά (τα όρη που δημιουργήθηκαν από τέτοιου είδους αναδίπλωση του φλοιού της γης λέγονται «πτυχωσιγενή»). Έτσι, βρίσκουμε σήμερα στην κορυφή του Αίνου διάφορα απολιθώματα θαλάσσιων οργανισμών.
Γεωλογικά φαινόμενα
Πετρώματα που βρίσκονταν πριν περίπου 5 εκατομμύρια έτη στον θαλάσσιο πυθμένα ανυψώθηκαν με αυτό τον τρόπο και αποτελούν σήμερα τα νησιά της Ελλάδας. Καθώς ανυψώνεται το στερεό υλικό, σπάει σε διάφορα σημεία: εκεί έχουμε τοπική καταβύθιση. Ένα τέτοιο σημείο είναι και το κανάλι μεταξύ Κεφαλονιάς και Ιθάκης με 200 μέτρα βάθος . Στο σημείο βύθισης της αφρικανικής πλάκας κατά μήκος των δυτικών ακτών του Ιονίου δημιουργήθηκε ένα βαθύ υποθαλάσσιο ρήγμα που καταλήγει στο βαθύτερο σημείο της Μεσογείου μεταξύ Κρήτης και Κυθήρων με βάθος περίπου 5.000 μέτρα. Η συνεχιζόμενη αυτή σύγκρουση των ηπείρων είναι και η αιτία για τους συχνούς σεισμούς στο Ιόνιο που είναι η πιο σεισμογενής περιοχή της Ευρώπης και μια από τις πιο σεισμογενείς περιοχές ολόκληρου του κόσμου. Όπως ξέρουμε, ο σεισμός του 1953 κατέστρεψε το 90% των οικισμών της Κεφαλονιάς .
Στο νησί κυριαρχούν τα ασβεστολιθικά πετρώματα. Το ελαφρά όξινο νερό της βροχής διεισδύει στον ασβεστόλιθο και τον διαλύει με τους αιώνες. Επιφανειακά δημιουργούνται πρανή με απότομες κλίσεις, βαθιά αυλάκια και «έγκοιλα», δηλαδή χοάνες όπου το κεντρικό τους μέρος έχει διαβρωθεί, όπως η λιμνοπηγή ’βυθος κοντά στην Σάμη. Υπόγεια δημιουργούνται αγωγοί (τούνελ), συχνά μεγάλου μήκους, καθώς και σπήλαια, τα οποία η διάβρωση των γύρω πετρωμάτων φέρνει καμιά φορά στην επιφάνεια Όλα αυτά λέγονται «καρστικά» φαινόμενα.
Στην Κεφαλονιά υπάρχει ωστόσο και ένα πολύ ιδιαίτερο καρστικό φαινόμενο: το θαλασσινό νερό εισρέει μέσα σε παραθαλάσσιους αγωγούς στις «Καταβόθρες» στο Αργοστόλι, διαρρέει ολόκληρο τον ορεινό όγκο του νησιού, αναμιγνύεται με γλυκά νερά από τα βουνά και ξαναβγαίνει -υφάλμυρο πια- στη λίμνη του Καραβόμυλου, στο λιμνοσπήλαιο Μελισσάνη και άλλα λιμνοσπήλαια, καθώς και μέσα στη θάλασσα, κοντά στην ακτή, μετά από διαδρομή 15 χιλιομέτρων, όπως απέδειξαν πειράματα με χρωστικές ουσίες. Η διαφορά πυκνότητας του θαλασσινού νερού στο Αργοστόλι με το υφάλμυρο στη Σάμη, η υποπίεση σε στενά σημεία των υπόγειων αγωγών και η ορμή των γλυκών νερών που κατεβαίνουν από τα βουνά σε υπόγειους αγωγούς δημιουργούν την αδιάκοπη ροή του νερού που χύνεται τελικά στη θάλασσα. Η αδιάκοπη ροή του νερού είναι ικανή να γυρίσει το μεταλλικό μύλο στον Καραβόμυλο . Παλιότερα γύριζε και ο μύλος στις Καταβόθρες.
Στην περιοχή υπάρχει και ένα μοναδικό σύμπλεγμα τουλάχιστον 17 σπηλαίων που αποτελεί τμήμα του υπόγειου ποταμού Αργοστόλι-Σάμη. Ενώ κάποτε τα λιμνοσπήλαια συγκοινωνούσαν μεταξύ τους, οι σεισμοί έχουν πλέον φράξει πολλούς αγωγούς. Τα πιο πολλά σπήλαια είναι «δολίνες», δηλαδή υπόγειες κοιλότητες, συχνά σε περίπου στρογγυλό σχήμα, που δημιουργούνται από τις δίνες των υπόγειων ποταμών. Με τον καιρό, η οροφή μπορεί να κατακρημνιστεί όπως έγινε και στην περίπτωση της Μελισσάνης .
Το σχεδόν στρογγυλό σπήλαιο της Δρογγαράτης με την άθικτη οροφή δεν είναι λιμνοσπήλαιο . Οι υπέροχοι �και εύθραυστοι- σταλακτίτες και σταλαγμίτες της δημιουργήθηκαν μέσα στους αιώνες από τα άλατα που αφήνει το νερό, καθώς κυλάει στάλα στάλα από τα τοιχώματα και την οροφή . Με τον ίδιο τρόπο δημιουργήθηκαν και οι σταλακτίτες της Μελισσάνης.
Η Δρογγαράτη και η Μελισσάνη είναι, μέχρι τώρα, τα μόνα επισκέψιμα σπήλαια της περιοχής . H Ζερβάτη , το Χιριδόνι, το Αγγαλάκι και τόσα άλλα σπήλαια περιμένουν να αξιοποιηθούν μέσα σε ένα γεωλογικό πάρκο που θα διασφαλίζει την προστασία και διατήρηση του μοναδικού αυτού γεώτοπου.
Η ζωή στα σπήλαια και στις λίμνες
Μέσα στα λιμνοσπήλαια το βαθυγάλαζο νερό είναι διαυγές σαν κρύσταλλο, γιατί χωρίς το άπλετο φως του ήλιου δεν αναπτύσσεται εύκολα το φυτοπλαγκτόν, δηλαδή μικροσκοπικά κατώτερα φυτά («φύκη» και όχι «φύκια») που στον Καραβόμυλο και αλλού δίνουν τροφή σε πολλά ζώα . Στα υφάλμυρα νερά τους ζουν χέλια που αντέχουν σε τέτοιες συνθήκες, πράγμα που δείχνει άλλη μια φορά ότι υπάρχει υπόγεια επικοινωνία με τη θάλασσα. Μέσα στους υπόγειους αγωγούς ζει μια μοναδική πανίδα που έχει προσαρμοστεί στη ζωή χωρίς φως όπως η ακρίδα των σπηλαίων: τα φτερά της έχουν χαθεί και τα μάτια της έχουν ατροφήσει, αφού δεν τα χρειάζεται στο σκοτεινό περιβάλλον όπου ζει. Η ακρίδα αυτή, έχοντας απομονωθεί για πολύ μεγάλο διάστημα από τους υπόλοιπους πληθυσμούς, έχει εξελιχθεί σε ένα μοναδικό είδος που δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο.
Αντίθετα, ο Καραβόμυλος δεν είναι δολίνη. Τα νερά του υπόγειου ποταμού Αργοστόλι-Σάμη χύνονται εν μέρει μέσα στην κοιλότητα της λίμνης που έχει δημιουργηθεί στην επιφάνεια του εδάφους και όχι υπόγεια. Τα νερά διαρρέουν την λίμνη και χύνονται τελικά στη θάλασσα, ακριβώς δίπλα. Μέσα στα νερά της λίμνης ζουν χέλια, αλλά και κέφαλοι που αντέχουν το υφάλμυρο νερό κι αυτοί. Στις όχθες ευδοκιμούν καλαμιές και στα ρηχά, ζεστά νερά διάφορα κατώτερα, συνήθως πρασινωπά φυτά του γλυκού νερού που ονομάζονται «μακροφύκη». Οι πάπιες και οι χήνες εδώ είναι βέβαια στο στοιχείο τους .
Τα νερά στον βυθό της λιμνοπηγής ’βυθος, στην κοιλάδα ανάμεσα στον Αίνο και τα βουνά της ανατολικής ακτής, πηγάζουν τόσο άφθονα που φθάνουν για να ποτιστεί η λεκάνη του Πόρου . Λένε ότι η ’βυθος -ή αλλιώς ’κωλη- δεν έχει βυθό, γι� αυτό και ονομάστηκε έτσι. Αυτό όμως δεν ευσταθεί: όπως έχει αποδειχθεί και σε παρόμοιες περιπτώσεις: η λάσπη του πυθμένα είναι προφανώς τόσο χαλαρή από τα νερά που πηγάζουν συνεχώς, ώστε τα βαρίδια της μέτρησης χώνονται όλο και πιο βαθιά χωρίς αντίσταση. Ο Δρ Walter Sigl, γερμανός γεωλόγος που καταδύθηκε στην ’βυθο, αλλά και μέσα στα τούνελ που τροφοδοτούν τη Μελισσάνη και τη Ζερβάτη με νερό από τις Καταβόρθες για να κινηματογραφήσει υλικό για ένα μοναδικό ντοκυμαντέρ κατά την δεκαετία του �70, βρήκε το βυθό της ’κωλης στα 10-12 μέτρα.
Στις όχθες της λιμνοπηγής κυριαρχούν τα καλάμια που είναι το κυρίαρχο φυτό σε στάσιμα γλυκά νερά. Εδώ είναι ο παράδεισος των βατραχιών και οι λιβελλούλες πετούν σαν μικρά χρωματιστά ελικόπτερα τριγύρω μαζί με διάφορα άλλα έντομα .
Τα νερά της λίμνης σχηματίζουν ένα ποταμάκι που κυλάει προς τον Πόρο. Εδώ μάλιστα είχαμε βρει και μια καραβίδα του γλυκού νερού, σίγουρο σημάδι για καθαρά και γάργαρα νερά. Τα επιφανειακά νερά από τον Αίνο και το Ρούδι σχηματίζουν άλλο ποταμάκι που κυλάει προς την Σάμη. Την άνοιξη οι όχθες του γεμίζουν λουλούδια και οι γυρίνοι μαζεύονται σε ήρεμα νερά, ώσπου να μεταμορφωθούν σε βατράχια .
Είναι τόσο άφθονα τα νερά στην περιοχή, ώστε εδώ οι άνθρωποι πάντα έχτιζαν νερόμυλους . Ανεμόμυλους δε θα βρούμε πουθενά στη Σάμη, όπως παρατήρησε και ο ερευνητής J. Partsch που περιηγήθηκε την Κεφαλονιά το 19ο αιώνα.

Share on Facebook